Ziekenhuizen staan voor duivels dilemma

UTRECHT, 10 oktober 2023 – De financiële gezondheid van Nederlandse ziekenhuizen lijkt met een gemiddeld rapportcijfer van 7,2 over 2022 ruim voldoende. Mooie rapportcijfers verdoezelen echter magere rendementen. Dit blokkeert de uitvoering van de plannen voor passende zorg uit het Integraal Zorgakkoord (IZA). Ziekenhuizen moeten namelijk in samenwerking met zorgverzekeraars fors investeren in digitalisering en herontwerp van zorgprocessen. Deze investeringen kunnen niet volledig uit de IZA-transformatiegelden worden bekostigd en ziekenhuizen hebben nauwelijks investeringsruimte, gegeven de druk op de rendementen. “Een duivels dilemma, zeker aangezien ziekenhuizen ook moeten investeren in vastgoed en duurzaamheid,” aldus Vincent Eversdijk, voorzitter branchegroep Zorg bij BDO Accountants & Adviseurs.      
Dat blijkt uit de jaarlijkse Benchmark Ziekenhuizen (download de BDO-Benchmark Ziekenhuizen 2023). Hierin rapporteert BDO over de financiële situatie van de Nederlandse ziekenhuissector en worden algemene ziekenhuizen gerangschikt op basis van hun financiële prestaties over 2022. 

Molensteen 

De urgentie om de zorg anders in te richten is voelbaar door het schrijnende personeelstekort en tegelijkertijd de roep om vermindering van de werkdruk. De personeelskosten lopen hierdoor op, deels veroorzaakt door de toegenomen inzet van inhuurkrachten (PNIL). Daarnaast stijgen de personele kosten door salarisverhogingen van het vaste personeel.

Dit alles heeft impact op het rendement dat daalde van 1,9% naar 1,6%. De voornaamste oorzaak is dat de fors gestegen loonkosten alsmede de inflatie niet volledig gecompenseerd zijn in de tarieven. “De personeelskosten slokken een steeds groter deel op van het totale budget van ziekenhuizen, namelijk 60,6%. Het is in toenemende mate een molensteen om de nek van ziekenhuizen”, zegt Eversdijk. In 2022 bedroegen de personeelskosten 60,6% van het totale budget, in 2021 was dat nog 59,6%. 

Kengetal	2022	2021
Rapportcijfer	7,2	7,2
Resultaat	329 miljoen euro	359 miljoen euro
Rendement	1,6%	1,9%
Loan to Value	52,4%	53,7%
DSCR	2,71	2,52
EBITDA/opbrengsten	8,2%	8,5%

Het gezamenlijke resultaat van de algemene ziekenhuizen daalde in 2022 met 10% ten opzichte van 2021. Het rendement van kleinere ziekenhuizen beweegt zich in de richting van de kritieke ondergrens van 1% (2022: 1,1%; 2021: 1,4%). Bij grote ziekenhuizen is sprake van de grootste daling (2022: 2,3%; 2021: 1,8%).

Tijdelijke verliezen

BDO ziet twee uiterste oplossingsrichtingen om de noodzakelijke investeringen te doen in passende zorg. “Het minst realistisch is dat de maatschappij volledig opdraait voor de transitie door middel van het betalen van hogere premies. Het lijkt een realistischer scenario dat ziekenhuizen samen met onder andere banken en zorgverzekeraars de regie nemen om met aanvullende financiering invulling te geven aan de IZA-initiatieven. Dat leidt mogelijk tot tijdelijke verliezen”, zegt de voorzitter van de branchegroep Zorg bij BDO. 

Uitwerking ontbreekt

Eversdijk constateert dat er nog veel moet gebeuren om de afspraken uit het IZA uit te voeren. Ook als hij kijkt naar de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen. “Veel is nog onduidelijk of niet doorgerekend. Essentiële vragen hoe de zorg betaalbaar blijft en wie de regie dient te nemen in de organisatie van acute en hoogcomplexe zorg, blijven veelal onbeantwoord. Onvoldoende komt naar voren dat de werkdruk van het personeel ook verminderd wordt door digitalisering en het anders organiseren van zorgprocessen. Het staat wel op de politieke agenda, maar de uitwerking ontbreekt.” 

BDO geeft enkele aanbevelingen om de IZA-plannen die her en der al zijn verschenen ook daadwerkelijk om te zetten naar concrete acties. 

1. Flexibilisering kosten- en opbrengstenstructuur noodzakelijk

Uitvoering van de IZA-plannen kan erin resulteren dat ziekenhuizen bepaalde behandelingen of diensten, die ze tot nu toe wél hebben aangeboden, moeten afstoten of afbouwen. Als ziekenhuizen hier met hun kostenstructuur niet vroegtijdig op inspelen, lopen ze het risico dat ze financieel in zwaar weer raken en zelfs failliet gaan. Naast flexibiliteit in de kostenstructuur is het ook nodig dat wordt gekeken naar de bekostigingsstructuur. Wat knelt is dat de huidige bekostiging van de zorg niet goed past bij de transitie-opgave die er ligt. Ziekenhuizen hebben behoefte aan financiële stabiliteit. Hier ligt ook een rol voor het ministerie van VWS en de NZa.

2. Integraal perspectief 

3. Duurzaamheid 

4. Digitalisering van de zorg 

Over de Benchmark Ziekenhuizen van BDO