De netto lasten van het sociaal domein zijn met 5,9 miljard euro gestegen in de periode 2015 tot en met 2021. Dat is een stijging van maar liefst 32,5%. Extra rijksbijdragen zijn ontoereikend en zorgen voor onduidelijkheid over de financiële situatie van gemeenten. Daarnaast maakt wetgeving in het sociaal domein de financiële situatie onvoldoende stuurbaar, bijvoorbeeld door de openeinderegeling in de Jeugdwet en de Wmo. Dat blijkt uit onderzoek van BDO, die in opdracht van VNG, Divosa en NDSD, voor het derde jaar op rij de financiële situatie van het sociaal domein bij Nederlandse gemeenten onder de loep nam.
Onduidelijkheid over extra gelden van het Rijk
Hoewel eerder dit jaar al uit de benchmark Nederlandse gemeenten bleek dat de gemeenten over 2021 gezamenlijk 1,8 miljard euro overhielden, is dit helaas niet alleen maar goed nieuws. De extra bijdragen van het Rijk kwamen pas eind 2021 beschikbaar en konden daardoor niet tijdig uitgegeven worden door gemeenten. Onduidelijkheid over gelden van het Rijk blijkt niet alleen hieruit, maar ook uit grote verschillen in gemeentefondscirculaires.
Daar komt bij dat bepaalde wetgeving in het sociaal domein open einde regelingen betreft. Denk hierbij aan de open einde regeling in de Jeugdwet en de Wmo. Dit draagt structureel bij aan de ontbrekende financiële grip bij gemeenten. Hieronder belichten we een aantal van de belangrijkste conclusies uit het rapport.
Jeugdzorg
Op de Jeugdzorg blijken gemeenten ook in 2021 te kampen met een tekort van 1,3 miljard euro. Uit het onderzoek blijkt dat de totale netto lasten Jeugd in 2021 al hoger zijn dan het fictieve budget voor het cluster Jeugd in 2022. Ondertussen neemt de jeugdzorg per jongere meer dan 80% toe in vijf jaar tijd. De komende jaren moeten uitwijzen of de besparingen voldoende zijn om het tekort te dichten en wat dit voor effect op de lange termijn heeft op de jeugdzorg.
Maatschappelijke ondersteuning
Per 1 januari 2021 is de Wet langdurige zorg (Wlz) opengesteld voor mensen met een psychische stoornis. Met deze aanpassing vindt een verschuiving plaats van cliënten en middelen vanuit zowel de basisverzekering als de Wmo naar de langdurige zorg. Dit behelst voor enkele gemeenten een daling van de lasten van een aantal miljoen en een daling van de netto lasten van het gehele cluster. Tegelijkertijd zijn er geen indicaties dat de zorgvraag is afgenomen.
Participatiewet
Hoewel de uitgaven voor de Participatiewet momenteel redelijk in evenwicht zijn met de inkomsten, dreigt voor een groot aantal gemeenten een groot financieel probleem door de sneller dan verwachte uitstroom uit de sociale werkvoorziening. Dat betekent dat sociale leerwerkbedrijven de komende jaren voor grote financiële uitdagingen komen te staan en opnieuw naar hun toekomst moeten kijken. Wat is financieel nog houdbaar, past bij de maatschappelijke opgave en welke oplossingsrichtingen zijn er?
Vooruitblik
De conclusies uit het rapport en de daaruit voortkomende problematiek hebben betrekking op de gemeentelijke jaarrekeningen 2021. Duidelijk is dat er de komende jaren nog veel andere externe factoren van invloed zullen zijn op de financiën van het sociaal domein. Denk hierbij aan:
- Inflatie, personeelstekorten en loonstijgingen;
- Opvang statushouders en vluchtelingen Oekraïne;
- Dubbele vergrijzing en groeiende druk op de Wmo;
- Hervormingsagenda Jeugd;
- Integraal zorgakkoord (IZA) en Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA).
Vijf adviezen voor gemeenten om hiermee om te gaan
Wij geven de volgende vijf adviezen aan gemeenten hoe om te gaan met de druk van deze veranderingen:
- Analyseer hoe uw gemeente financieel ervoor staat m.b.t. het sociaal domein
- Geef een toelichting op de rapportage aan wethouders, directie, afdeling financiën, en beleidsmedewerkers sociaal domein. Breng de knelpunten en uitdagingen in beeld - Breng de knelpunten en uitdagingen in beeld
- Extrapoleer de cijfers op basis van de demografische ontwikkeling in uw gemeente
- Breng daarmee scenario’s én risico’s in beeld - Formuleer handvatten en oplossingen ter verbetering van de situatie
- Betrek daarbij naast beleid ook juist de uitvoering
- Bezie of en in hoeverre maatschappelijke organisaties en partijen uit het netwerk in staat zijn om het beleid uit te voeren (mede gelet op bijvoorbeeld personeelstekorten). - Betrek dit in de visie- en strategievorming, inclusief het bijbehorende budgettaire kader
- Vertaal dit door naar de organisatie inrichting
Meer weten over hoe uw gemeente zich kan voorbereiden op de toekomst of hoe u de grip kunt verhogen? neem dan contact op met een van onze adviseurs.
Lees meer