Op dit moment lijkt het of Artificial intelligence (AI, in het Nederlands ook wel kunstmatige intelligentie) op ieder vlak van ons leven een rol speelt. AI wordt door het Europees Parlement gedefinieerd als de mogelijkheid van een machine om mensachtige vaardigheden te vertonen - zoals redeneren, leren, plannen en creativiteit. De afgelopen tijd is met name de AI-oplossing ChatGPT veelvuldig in het nieuws, omdat deze onder andere zelfstandig advies lijkt te geven en de vraag is hoe ethisch en juist deze adviezen zijn.
AI kan niet enkel teksten schrijven, er zijn ook al oplossingen die ‘zelf’ afbeeldingen maken. Recentelijk werd het door AI vervaardigd kunstwerk: ‘A Girl With Glowing Eearings’ tentoongesteld in het Mauritshuis, geïnspireerd op ‘Het meisje met de parel’ van Vermeer. Deze mogelijkheden brengen auteursrechtelijk gezien verschillende discussies met zich mee. Deze discussie richtte zich eerst op de vraag of AI ‘zelf’ afbeeldingen kon maken die auteursrechtelijk beschermd zijn en zo ja, wie dan de rechthebbende is. Nu richt de discussie zich er ook op of AI, door het vervaardigen van afbeeldingen geïnspireerd op al bestaande afbeeldingen, auteursrechtelijke inbreuk maakt. En als dat laatste het geval is: wie is dan aansprakelijk?
Auteursrecht
Voor auteursrechtelijke bescherming geldt een aantal voorwaarden. Ten eerste moet de creatie (ook wel ‘het werk’ genoemd) een eigen oorspronkelijk karakter hebben. Dit houdt in dat deze niet ontleend mag zijn aan een andere creatie, er moet sprake zijn van een eigen, intellectuele schepping van de maker. Het moet in die zin dus ‘zelfbedacht’ zijn. Ten tweede moet de creatie het persoonlijk stempel van de maker dragen: een menselijke maker moet vrije, creatieve keuzes hebben gemaakt. In de praktijk zijn deze drempels niet hoog en wordt hier al vrij snel aan voldaan. Met andere woorden: afbeeldingen zijn vrij snel auteursrechtelijk beschermd.
AI auteursrechthebbende?
Wanneer AI een auteursrechtelijk beschermde afbeelding maakt, wie is dan de rechthebbende op het auteursrecht daarvan? AI is ‘zo slim als wat je erin stopt’: door middel van algoritmes zal een AI op basis van bestaande werken ‘zelf’ een nieuw kunstwerk maken (de trainingsdata). Of het een eigen oorspronkelijk karakter heeft, hangt dan af of het een eigen intellectuele schepping is, of bijvoorbeeld (te) veel weg heeft van het origineel. Waar de schoen vaak wringt is het tweede criterium: of er sprake is van een persoonlijk stempel van de maker, waarbij deze vrije, creatieve keuzes heeft gemaakt. Het gaat hier dan om een menselijke maker. Daarmee lijkt de zaak afgedaan: AI is geen mens = dus geen auteursrechtelijke bescherming.
Op dit moment is er echter (nog) geen volledig autonome AI. Een AI handelt in opdracht (‘prompts’) van een persoon die een resultaat wil behalen. In dat geval is het goed mogelijk dat de opdrachtgever, de auteursrechthebbende is. Wanneer door AI gemaakte afbeeldingen worden nabewerkt, is daar ook gemakkelijk sprake van een persoonlijk stempel van de maker. Korgezegd: de gemaakte afbeelding is niet auteursrechtelijk beschermd, maar wel de herkenbare input of de nabewerking van deze afbeeldingen.
Ook bij de variatie op ‘Het meisje met de parel’ wat in het Mauritshuis hing, k is de naam van degene die het inzond vermeld en niet de applicatie waarmee het werd gemaakt. In de VS is recentelijk een zaak geweest of een striptekenaar het auteursrecht had op een door AI ontwikkelde strip, dat bleek niet het geval. Daarnaast loopt er momenteel een class actions lawsuit vanuit verschillende kunstenaars tegen een aantal AI-programma’s, omdat zij vinden dat deze resultaten inbreuk maken op hun auteursrechten.
AI die inbreuk maakt op auteursrecht?
Zoals hierboven gezegd, worden er afbeeldingen ‘in’ een AI ‘gestopt’ zodat deze daarvan kan leren. Afhankelijk van het resultaat kan bij een nieuwe afbeelding sprake zijn van auteursrechtinbreuk. Er is sprake van auteursrechtinbreuk als de beschermde elementen worden overgenomen. Simpel gezegd zijn er twee situaties mogelijk. De eerste: de AI maakt een geheel nieuwe afbeelding zonder herkenbare/beschermde elementen van de trainingsdata. Dan wordt er geen auteursrechtinbreuk gemaakt. De tweede variant is dat de AI een nieuwe afbeelding maakt waarin oorspronkelijke elementen van andere afbeeldingen zijn overgenomen zijn. Dit is het geval wanneer een afbeelding van een persoon wordt gemaakt, waarbij alle afzonderlijke delen (ogen, neus, wenkbrauwen etc.) precies worden overgenomen uit andere portretten.
Hierbij rest wel de vraag: wie is dan aansprakelijk? Ook hier geldt hetgeen hiervoor is gezegd: er is (nog) geen volledig autonome AI op de markt. Afhankelijk van de gegeven prompts, of degene die de AI ontwikkeld heeft, kan dit de opdrachtgever of de onderneming/programmeur zijn.
Conclusie
Zoals hierboven aangegeven: op dit moment is er (nog) geen volledig autonome AI beschikbaar op de markt. De ontwikkelingen met AI gaan echter hard en ook de wijze waarop deze zelf afbeeldingen maakt. Afhankelijk van de gegeven prompts, of degene die de AI ontwikkeld heeft, kan dit de opdrachtgever of de onderneming/programmeur de auteursrechthebbende zijn op de gemaakte afbeeldingen, of juist aansprakelijk voor een auteursrechtinbreuk.
Vragen over AI en auteursrecht, of over andere aspecten van AI? Neem contact met een van onze specialisten.